فرهنگ موضوعی آیات قرآن کریم

فرهنگ موضوعی آیات قرآن کریم

فرهنگ موضوعی آیات قرآن کریم

فرهنگ موضوعی آیات قرآن کریم هرچند که حضور تکنولوژی های الکترونیکی و ورود آن به بخش آثار مکتوب دسترسی پژوهشگران و علاقهمندان را به منابع گوناگون آسان نموده است؛ اما مشکلات ناشی از استفاده و بهره گیری از این تکنولوژی ها هم بر کسی پوشیده نیست.

آنچه با استفاده از تکنولوژی برای دسترسی پژوهشگران و محققان آسانتر شده است، جستجو کردنهای آسان و سریع است. اما همیشه این جستجوگرها در دسترس نیستند و همیشه نتیجه جستجوها، همان چیزی نخواهد بود که ما به دنبال آن هستیم. لذا همچنان استفاده از کتاب و اطلاعات مکتوب و دسته بندی شده نیاز محققان و چه بسا در حوزه علوم قرآنی این سرچشمه ضلال هدایت نیاز همه ما باشد. از آن جا که هیچ منبع و ماخذ التکرونیکی نمی تواند حس خوب پیدا کردن مطلبی را در کتاب به دست دهد؛ ضروری است در این هیاهو و هجمه تکنولوژیک منابعی جامع در مورد موضوع های قرآنی در اختیار داشت؛ که کتاب فرهنگ موضوعی آیات قرآن کریم دربردارنده موضوعات مورد نظر کل مخاطبان است که دسترسی و پیدا کردن موضوع را در قرآن کریم بسیار سهل و آسان نموده است.

بیشک هر موضوعی از موضوعات قرآن فقط زمانی به تمامی فهمیده میشود که به طور عمیق مورد بررسی قرار گیرد زیرا گاه حفظ کردن به تنهایی نمیتواند کمک کند تا بی کم و کاست بر شواهد آن موضوع آگاهی یابیم، بلکه حتی کسی که در نگارش متخصص است، گاه به همهی این موضوعات استدلال نمیکند؛ همچنان که این حالت را در تمامی مفسرینی که به این شیوه از جمع آوری پرداخته اند آشکارا می بینیم، زیرا بعضی اوقات اتفاقنظر در گردآوری آیات و تشابه موضوعی که به آن اشاره کردهاند را نمیشود دید، این اختلاف به علل بسیاری بر میگردد:

1.حضور ذهن در یک موضوع مشخص از یک مفسر تا مفسری دیگر متفاوت است.
2.وجود اختلافات معروفی که در استدلال جستن به بعضی آیات دیده می شود.
3.تصور تعارض لفظی در بعضی آیات، لذا مفسر از ترس اینکه مبادا آن موضوع ظاهری به عنوان یک اصل یا چیزهایی از این قبیل قلمداد شود از ذکر آن خودداری میکند.
4.به همین خاطر نیاز به روی آوردن به سوی فرهنگ موضوعی قرآن کریم ضروری مینماید.

در این کتاب آیات قرآن کریم به شیوهی فرهنگ (معجم) ارائه شدهاند؛ هر مطلبی به حسب(ترتیب) حروف الفبای متن اصلی بیان شده، جزیی باشد یا کلی، در پارهای از مواضع یا ارجاع یک موضوع به مواضع دیگری که اگر چه لفظ ذکر نشده اما هم معنای آن است یا به طور مفصلتر بیان شده، از تکرار جلوگیری شده است. این کتاب واژهها و تفاوت و فرق آنها را مشخص کرده و تفاوتهایی که میان اسلوب و شیوهها وجود دارد را شرح داده است و میان الفاظ و معانی آن تطابق کامل ایجاد شده است و به نظر میرسد که از شرح مفردات و احاطه یافتن بر آنها و تعمق در رجوع به آیات زیاد برای شناخت معانی و اختلافات میان آنها بینیاز گشته است.
بدین ترتیب نویسنده توانسته است که برای پژوهشگر شرایطی را فراهم کند که گمشدهاش را بیابد و به این وسیله میتواند از اجزای قرآن و متعلقات آن بهره مند شود ، میان آنچه پراکنده شده اتفاق و گردآوری پدید آورد تا به درستی موقعیت صحیح را دریابد.

این کار فایده های بسیاری دارد که میتوان به آن اشاره کرد که در زیر به نمونههایی از آنها اشاره میشود:

۱.کسی که میخواهد شالودهای از شناخت و معرفتی اسلامی پیریزی کند اولین رویکرد او در این کار قرآن است زیرا در مورد یک حرف از قرآن شک و تردیدی وجود ندارد و اصولا چنین چیزی غیرممکن است، قرآن سرچشمه نخستینی است که مورد اعتماد و استناد است و دیگر مصادر قانونگذاری بدان استناد میکنند، قرآن داور و حکم میان آنهاست. این کتاب خداوند با این جایگاه لازم است که تفسیر شده و از جنبه های متعدد به خوبی فهمیده شود، گاه مفسران یا بعضی از آنان در این کار به چکیده گویی روی آورده اند، مجبور نیستیم که از کسی در تغییر تبعیت و پیروی کنیم؛ مگر اینکه تفسیر از جانب پیامبر باشد؛ یا فهمی لغوی که چاره ای جز پذیرش آن نیست. همراه با پذیرفتن سخنان گذشتگان که صحت سخنان گویندگانشان به اثبات رسیده، یا این که دلیلی تلویحی در آن موجود است.

شایسته ترین این جوانبی که باید در تفسیر مورد دقت قرار گیرد: مطالعه دقیق سه موضوع است:

اول : ساختاری که کلام در آن پدید آمده است و مناسبتی که در آن از موضوع سخن گفته می شود.

دوم : مقایسه و تطبیق یک موضوع با همان موضوع که در سوره های دیگر بسیار دیگری تکرار شده اند، و فهم ارتباط و هماهنگیهایی که از آن ناشی میشود و پس زدن تعارضی ظاهری که در درک ایجاد اختلال نموده، و تاکید بر این نکته که میان دو آیه از لحاظ دریافت، آمیختگیای پدید نیامده است.

سوم : مطالعهی دقیق واژههایی که معنای آن مورد نظر است و مقایسه آن با همان واژه ها که در قرآن بیان گردیده است و بیان میزان اختلافی که آدمی را به درک آن رهنمون می کند از جمله اختلافات ساختاری که در آن است و نیز عللی که موجب این اختلاف در معنی می شود.

این سه مطلب هرگاه با آنچه از تفسیر ماثور بیان شده و با درک واژهها و ساختارهای آن جمع گردد، منجر به دید و بینشی فراگیر در درک آیات ، و همچنین فهم موضوعاتی که باهم مرتبط اند، میشود.

کتاب فرهنگ موضوعی آیات قرآن کریم در دو جلد به چاپ رسیده و ترجمه کتاب عربی المعجم الموضوعی لایات القرآن کریم است. این کتاب دربردارنده موضوعات متنوع قرآنی از جمله تاریخ، یکتا پرستی، فقه، آداب و مسائلی از این دست است که در مقایسه با کتاب های مشابه، به عناوین کلی و جزئی بیشتری را در خود جای داده است، در ذیل عنوان اصلی مربوطه نیز درج شده است تا بتوان موضوعات مرتبط را یکجا مشاهده کرد. با توجه به مستند بودن موضوعات مطرح شده، کتاب فرهنگ موضوعی آیات قرآن برای هر سخنران، دعوتگر و دانش پژوهی لازم و ضروری است.

نویسنده کتاب، حسان عبدالمنان محمد الجبالی ابوصهیب، در سال ۱۹۶۴ در شهر الفرق اردن متولد شد. وی پژوهشگر اسلامی و محقق در حدیث است که اصل و نصبش به قدس برمیگردد. و در تحقیق بعضی کتابها و اعتنا به چاپ دیگری از آن کتاب ها اهتمام ورزیده است. از جمله : صحیح بخاری و صحیح مسلم و تفسیر ابن کثیر.